पुणे, दि. २० मे २०२५ – Jayant Narlikar भारताचे ख्यातनाम खगोलशास्त्रज्ञ, लेखक आणि विज्ञानप्रसारक डॉ. जयंत विष्णू नारळीकर यांचे आज पहाटे पुण्यातील त्यांच्या राहत्या घरी निधन झाले. ते ८६ वर्षांचे होते. झोपेतच त्यांनी अखेरचा श्वास घेतला. त्यांच्या निधनामुळे वैज्ञानिक, साहित्यिक आणि सामाजिक क्षेत्रात हळहळ व्यक्त होत आहे.
🔭 खगोलशास्त्रात जागतिक ओळख
डॉ. नारळीकर यांनी ब्रिटनमधील केंब्रिज विद्यापीठातून शिक्षण घेतले आणि प्रसिद्ध खगोलशास्त्रज्ञ सर फ्रेड हॉईल यांच्यासोबत काम केले. हॉईल-नारळीकर सिद्धांत (Hoyle–Narlikar Theory) ही त्यांच्यातील महत्त्वपूर्ण वैज्ञानिक कामगिरी होती. त्यांनी स्फोटजन्य विश्वनिर्मिती (Big Bang Theory) वर टीका केली आणि स्थिर स्थिती सिद्धांत मांडला.
📚 विज्ञानलेखन आणि साहित्य क्षेत्रात योगदान (Jayant Narlikar)
मराठीत विज्ञानकथा आणि लेख लिहिणाऱ्या मोजक्या वैज्ञानिकांमध्ये डॉ. नारळीकर यांचा मानाचा क्रम होता. ‘यक्षांची देणगी’, ‘अंतराळातील स्फोट’, ‘व्हायरस’, ‘वामन परत न आला’ यांसारख्या त्यांच्या कथा अत्यंत लोकप्रिय ठरल्या. त्यांचे आत्मचरित्र ‘चार नगरांतले माझे विश्व’ हे साहित्य अकादमीने गौरवले आहे.
🧠 शोध आणि संस्था उभारणी
टीआयएफआर (TIFR) मध्ये त्यांनी प्रमुख म्हणून कार्य केले.
आयुका (IUCAA) संस्थेची स्थापना आणि विस्तारात त्यांनी महत्त्वाची भूमिका बजावली.
भारतात खगोलशास्त्राचे आधुनिक संशोधन रुजविण्याचे कार्य त्यांनी केले.
👪 व्यक्तिगत जीवन
जन्म: १९ जुलै १९३८, कोल्हापूर
वडील: रॅंग्लर विष्णू वासुदेव नारळीकर (गणितज्ञ, बीएचयू)
आई: सुमती विष्णू नारळीकर (संस्कृत विदुषी)
पत्नी: डॉ. मंगला नारळीकर (गणितज्ञ)
मुली: गीता, गिरिजा, लीलावती
🏅 पुरस्कार आणि सन्मान
पद्मभूषण (१९६५)
पद्मविभूषण (२००४)
महाराष्ट्र भूषण (२०१०)
भटनागर पुरस्कार, एम. पी. बिर्ला पुरस्कार
साहित्य अकादमी पुरस्कार (२०१४) – ‘चार नगरांतले माझे विश्व’
नाशिक साहित्य संमेलन (२०२१) – अध्यक्षपद
🎥 लघुपट आणि चरित्र
डॉ. विजया वाड यांनी लिहिलेलं चरित्र: ‘विज्ञान यात्री डॉ. जयंत नारळीकर’
साहित्य अकादमी निर्मित लघुपट – दिग्दर्शन: अनिल झणकर
💬 शोक संदेश
खगोलशास्त्राचे अभ्यासक मयुरेश प्रभुणे म्हणाले, “जयंत नारळीकर यांच्या जाण्याने विज्ञानाच्या एका युगाचा अंत झाला आहे. ते आधुनिक भारतीय खगोलशास्त्राचे शिल्पकार होते.”
🔚 आठवण
डॉ. नारळीकर यांनी विज्ञान प्रसारासाठी आपले संपूर्ण आयुष्य समर्पित केले. त्यांच्या जाण्याने एक प्रेरणादायी पर्व संपले आहे. मात्र त्यांची पुस्तके, सिद्धांत आणि विचार पुढच्या पिढ्यांना नवी दिशा देत राहतील.
डॉ.जयंत नारळीकर यांच्या निधनाने जागतिक विज्ञानविश्वाची कधीही न भरून निघणारी हानी – मंत्री छगन भुजबळ
ज्येष्ठ खगोलशास्त्रज्ञ डॉ.जयंत नारळीकर यांच्या निधनाबद्दल मंत्री छगन भुजबळ यांच्याकडून शोक व्यक्तज्येष्ठ गणितज्ज्ञ आणि खगोलशास्त्रज्ञ डॉ.जयंत नारळीकर यांच्या निधनाची वार्ता अत्यंत दुःखद आहे.त्यांच्या निधनाने जागतिक विज्ञानविश्वाची कधीही न भरून निघणारी हानी झाली आहे, अशा शोकभावना राज्याचे कॅबिनेट मंत्री छगन भुजबळ यांनी व्यक्त केल्या आहे.
मंत्री छगन भुजबळ यांनी शोकसंदेशात म्हटले आहे की, खगोलशास्त्राच्या क्षेत्रातील अतुलनीय कार्याबरोबरच, विज्ञानाचे लोकशाहीकरण करत ते सामान्यांपर्यंत पोहचविण्यातही त्यांचे मोलाचे योगदान आहे.‘हॉकिंग-नारळीकर सिद्धांता’मुळे त्यांचे नाव जागतिक विज्ञानक्षेत्रात अजरामर झाले. तसेच मराठीतून विज्ञानकथा लेखन करून विज्ञानप्रसाराला त्यांनी नवे परिमाण दिले. विज्ञान, संशोधन, साहित्य, शिक्षण आणि विज्ञानप्रसार अशा अनेक क्षेत्रांमध्ये त्यांनी भरीव योगदान दिले. २०२१ मध्ये नाशिकमध्ये पार पडलेल्या अखिल भारतीय मराठी साहित्य संमेलनाचे अध्यक्ष म्हणूनही त्यांची भूमिका महत्त्वपूर्ण होती असे त्यांनी म्हटले आहे.
त्यांनी पुढे म्हटले आहे की, डॉ.जयंत नारळीकर यांचे निधन ही जागतिक विज्ञानविश्वाची मोठी हानी असून त्यांच्या अकाली जाण्याने देशाने एक प्रतिभावान वैज्ञानिक, एक प्रेरणादायी शिक्षक आणि विज्ञानप्रसाराचा खंदा शिल्पकार गमावला आहे. मी व माझे कुटुंबीय नारळीकर कुटुंबियांच्या दु:खात सहभागी असून या दुःखातून सावरण्याचे बळ मिळो आणि स्व. जयंत नारळीकर यांच्या आत्म्यास चिरशांती लाभो,हीच प्रार्थना करतो असे मंत्री छगन भुजबळ यांनी शोकसंदेशात शेवटी म्हटले आहे.
