“मुलांमध्ये स्वसंवादाची ताकद -आपण ऐकतो आहोत का?”पॅरेंटिंग फंडे ऑन संडे – ०२

(child psychology) “मुलांमध्ये स्वसंवादाची ताकद – आपण ऐकतो आहोत का?”

गेल्या आठवड्यात माझ्या क्लिनिकमध्ये आलेल्या एका पालकांनी विचारले, “माझं मूल सतत स्वतःशी बोलत राहतं, एकट्याचं काहीतरी बडबडतं. हे नॉर्मल आहे का?” मी स्मितहास्य करत म्हणाले, “हे नॉर्मलच नाही तर खूपच चांगलं आहे!”

मुलांचं स्वतःशी बोलणं म्हणजे त्यांचा स्वसंवाद. आणि हा स्वसंवाद म्हणजेच त्यांच्या अंतर्मनाशी चाललेली बैठक असते. लहान वयात मुले स्वतःशी बोलून त्यांच्या भावना, कल्पना, आणि प्रश्न समजून घेतात. हे आत्मभान विकसित होण्याचं पहिलं पाऊल असतं. परंतु आपण पालक मात्र या संवादाकडे “गोंधळ”, “वेडसरपणा” किंवा “एकाकीपणा” म्हणून पाहतो.

या लेखातून आपण जाणून घेऊया की मुलांमध्ये स्वसंवादाची प्रक्रिया का महत्वाची आहे आणि पालक म्हणून आपण त्यासाठी काय करू शकतो.

स्वसंवाद म्हणजे काय?(child psychology)

स्वतःशी बोलणं, प्रश्न विचारणं, भूमिकांमध्ये जाणं – या सगळ्या गोष्टी स्वसंवादात येतात. हे संवाद जोरातही असू शकतात किंवा अंतर्मनात चाललेलेही असू शकतात. मुलांनी स्वतःशी संवाद साधणं म्हणजे त्यांची मेंदूतील प्रक्रिया कार्यरत असणं.

ही प्रक्रिया विशेषतः वयाच्या ३ ते १० या वयोगटात अधिक स्पष्ट दिसते. याच वयात मुलांमध्ये कल्पनाशक्ती, भावनिक समज, आणि भाषा कौशल्य विकसित होत असते.

स्वसंवादाचे फायदे

🧠 बौद्धिक विकास

स्वतःशी बोलताना मूल आपले विचार मांडते, त्यातील विरोधाभास समजून घेते आणि त्यावर विचार करते. त्यामुळे त्यांच्या विचारशक्तीत आणि निर्णयक्षमतेत वाढ होते.

🗣️ भाषिक प्रगती

जेव्हा मूल खेळात काहीतरी बोलतं, वेगवेगळ्या पात्रांच्या भूमिका घेतं, तेव्हा त्यांचं भाषेचं ज्ञान आणि शब्दसंपत्ती वाढते.

🎭 भावनिक समज

स्वतःशी बोलून मूल त्यांच्या भावना स्पष्ट करते. हे भावना समजून घेणं म्हणजेच भावनिक समज वाढवणं. हेच भविष्यात आत्मनियंत्रणासाठी उपयोगी ठरतं.

👥 सामाजिक समज

रोल-प्ले किंवा काल्पनिक संभाषणांमुळे मुलांना इतरांच्या दृष्टिकोनातून विचार करता येतो. त्यामुळे सहानुभूतीची भावना निर्माण होते.

पालकांनी काय करावं?

१. मुलांचं निरीक्षण करा, पण टोचून बोलू नका

जर मूल स्वतःशी बोलत असेल, तर ते “अगं काय बडबडतेस”, “थांब आता”, असं म्हणू नका. त्याऐवजी विचार करा की त्याला काय बोलायचं आहे, कशासाठी हे चालू आहे.

२. मुलांचे काल्पनिक मित्र – स्वीकारा

खूपदा मुले त्यांच्या कल्पनेतले मित्र तयार करतात. हे मित्र त्यांच्यासाठी सुरक्षित संवादाचे माध्यम असतात. त्यांचं अस्तित्व नाकारू नका, पण त्यांच्याबरोबर असलेला संवाद कसा आहे हे जाणून घ्या.

३. स्वसंवादाला सकारात्मक वळण द्या

कधी कधी मुलं स्वतःला ओरडतात, नकारात्मक बोलतात. अशावेळी त्यांना समजवा की आत्मसंवाद हा सहायक असायला हवा, कमीपणा दाखवणारा नाही. त्यांच्या भाषेतील सकारात्मक बदलासाठी प्रेरित करा.

४. नाट्य, वाचन आणि सर्जनशील खेळ यांना उत्तेजन द्या

अशा क्रियाकलापांमुळे मुलं अधिक कल्पकतेने स्वतःशी संवाद साधतात. त्यामुळे त्यांच्या व्यक्तिमत्त्वात खुलवलेपणा येतो.

५. वेळोवेळी संवाद साधा

मुलांनी जर जास्त एकलकोंडं बोलणं सुरू केलं असेल, स्वतःशीच सतत बोलत असतील आणि समाजात मिसळत नसतील, तर त्यामागे काही मानसिक कारण असू शकतं. अशावेळी वेळेवर मानसोपचारतज्ञांची मदत घ्या.

ही कृती विसरू नका…

आपलं मूल स्वतःशी काय बोलतंय हे एकदा ऐकून बघा. त्याचे शब्द, त्याची शैली, त्याचे विचार – हे तुमच्यासाठी एक खिडकी उघडतात. त्या खिडकीतून तुम्हाला तुमचं मूल खऱ्या अर्थाने दिसेल – खरं, सुंदर, आणि कल्पक!

स्वसंवाद हा मुलांच्या संपूर्ण विकासाचा पाया आहे. त्यांचं आत्मभान, भावनिक समज, कल्पनाशक्ती आणि आत्मविश्वास या सगळ्याचा पाया या साध्या गोष्टीत दडलेला आहे – स्वतःशी बोलणं.

म्हणूनच पालकांनी हसत, खेळत, समजून घेत त्यांच्या या प्रवासात सहभागी व्हावं. कारण हीच संवादक्षमता भविष्यात त्यांना मोठ्या अडचणींवर मात करण्याची ऊर्जा देईल.

पुन्हा भेटूयात पुढच्या रविवारी एका नव्या पॅरेंटिंग मुद्द्यासह!

#ParentingFundeOnSunday

📞 डॉ ‌आदिती तुषार मोराणकर, नासिक

Child Psychologist | Special Educator

📱 83299 32017 / 93265 36524