snake bite first aid भारतात दरवर्षी हजारो लोकांना साप चावल्याच्या घटना घडतात. ग्रामीण भागात ही संख्या अधिक असते. परंतु योग्य माहितीच्या अभावामुळे अनेकजण वेळेवर उपचार न मिळाल्याने मृत्यूमुखी पडतात. साप चावल्यावर घाबरून न जाता योग्य उपाय केल्यास जीव वाचवणे शक्य आहे.
साप चावल्यावर त्वरित करावयाची कामे(snake bite first aid)
1 शांत रहा व रुग्णाला धीर द्याभीतीमुळे हृदयाचे ठोके वाढतात आणि विष शरीरभर पटकन पसरते. त्यामुळे शक्य तितके शांत राहणे महत्त्वाचे आहे
2. रुग्णाला हालचाल करू देऊ नकाचावा लागलेल्या व्यक्तीला पडून राहू द्या. चालणे, धावणे किंवा जास्त हालचाल केल्यास विष पटकन शरीरभर जाईल.
3. चावा लागलेला भाग स्थिर ठेवाहात किंवा पायावर चावा असेल तर तो हलू नये यासाठी पट्टीने बांधा. मात्र रक्तपुरवठा थांबणार नाही याची काळजी घ्या.
4. त्वरित रुग्णालयात न्याशक्य तितक्या लवकर जवळच्या दवाखान्यात पोहोचणे हा सर्वात महत्त्वाचा उपाय आहे. तिथेच प्रतिविष इंजेक्शन (Anti-venom) दिले जाते.
5. साप ओळखण्याचा प्रयत्न करा (जोखमीशिवाय)जर सुरक्षित असेल तर सापाचा फोटो काढा किंवा त्याचा रंग, आकार लक्षात ठेवा. त्यामुळे डॉक्टरांना उपचार करण्यात सोपे जाते
ग्रामीण भागात, शेतात, डोंगराळ प्रदेशात किंवा अगदी शहरी भागातसुद्धा साप आढळतात. साप चावण्याच्या घटना अनपेक्षितपणे घडतात आणि भीतीमुळे अनेकदा चुकीचे उपाय केले जातात. योग्य माहिती आणि तात्काळ योग्य कृती यामुळे जीव वाचवता येतो.
✅ साप चावल्यावर काय करावे?
शांत राहा – घाबरून धावपळ केल्यास हृदयाचे ठोके वाढतात आणि विष लवकर शरीरात पसरते. शांत राहण्याचा प्रयत्न करा.
जखमी भाग हलवू नका – शक्यतो साप चावलेला हात-पाय स्थिर ठेवा. हलवले तर विष लवकर पसरते.
सैल बांधणी (Immobilization) – हातपाय चावल्यास लाकडी फळी/काठीचा आधार देऊन घट्ट न बांधता स्थिर ठेवा.
जखमेच्या वर हलके बांधा – साप चावलेल्या जागेच्या थोडे वर कापडाने घट्ट न बांधता हलका दाब द्या, ज्यामुळे विषाचा प्रसार मंदावतो.
तात्काळ रुग्णालयात जा – जवळच्या मोठ्या रुग्णालयात त्वरीत जा. सापदंशावरील (Anti-snake venom) औषध फक्त रुग्णालयात मिळते.
सापाचा प्रकार ओळखण्याचा प्रयत्न – शक्य असेल तर सुरक्षित अंतरावरून फोटो घ्या किंवा त्याचे वर्णन लक्षात ठेवा. मात्र साप पकडण्याचा किंवा मारण्याचा प्रयत्न करू नका.
श्वासोच्छ्वास आणि नाडी तपासा – गरज पडल्यास CPR सुरू करण्यासाठी तयार रहा.
❌ काय टाळावे?
कापणे किंवा शोषणे टाळा – दातांनी जखम कापणे, विष शोषून काढणे हे अत्यंत धोकादायक आणि निष्फळ आहे.
बर्फ किंवा गरम पाणी लावू नका – यामुळे ऊतींना इजा होते आणि परिस्थिती बिघडते.
दारू, औषधी वनस्पती, झाडाफळांचा उपयोग करू नका – हे उपाय परिणामकारक नसतात आणि मौल्यवान वेळ वाया जातो.
जास्त घट्ट बांधणी करू नका – रक्तपुरवठा थांबल्यास ऊती मरतात.
साप मारायला धावू नका – यात आणखी चावे बसण्याचा धोका असतो.
रुग्णाला धावायला किंवा चालायला लावू नका – यामुळे विष लवकर पसरते.
भारतामध्ये दरवर्षी हजारो लोक सापदंशामुळे मृत्यूमुखी पडतात. त्यामागे प्रमुख कारण म्हणजे योग्य वेळेत रुग्णालयात न पोहोचणे. Anti-snake venom हेच सापदंशावरील एकमेव परिणामकारक औषध आहे.
साप चावल्यावर घाबरून चुकीचे उपाय न करता, शांत राहून आणि रुग्णाला शक्य तितक्या लवकर जवळच्या मोठ्या रुग्णालयात पोहोचवणे हेच जीव वाचवण्याचे खरं उत्तर आहे. जागरूकता आणि योग्य माहितीच मृत्यूदर कमी करू शकते.
